Mededingingsrecht  

Inleiding

Digitale platforms bepalen tegenwoordig hoe markten functioneren. Wanneer één onderneming die toegang beheerst, wordt de grens tussen ontwerp en uitsluiting dun. Het arrest van het Hof van Justitie in Alphabet tegen Enel X behandelt precies dat probleem.[1] Het geschil draaide om Googles weigering om zijn systeem Android Auto interoperabel te maken met de laadapp voor elektrische voertuigen van Enel X. Door te verduidelijken wanneer een weigering om interoperabiliteit te verzekeren een misbruik onder artikel 102 VWEU kan opleveren, heeft het Hof de Bronner-toets herzien voor de platformeconomie.[2]

Rb. Amsterdam 11 juni 2025, IT 4901; ECLI:NL:RBAMS:2025:3952 (Stichting App Stores Claims tegen Google c.s.). Deze zaak is een collectieve actie (WAMCA). Daarin komt de eisende Stichting App Store Claims (hierna: ASC) op voor alle particuliere en zakelijke gebruikers die een smartphone of tablet hebben die draait op een Android besturingssysteem en daarmee een app hebben gekocht of in-app aankoop hebben gedaan via de Nederlandse versie van de Play Store, de online store van Google c.s. waarin betaalde apps of in-app aankopen kunnen worden aangeschaft. Volgens ASC heeft Google c.s. met de Play Store een economische machtspositie (door gebruik te maken van een eigen ‘ecosysteem’) waar zij misbruik van maakt. Dit ecosysteem bestaat uit (onder meer) haar eigen besturingssysteem Android en bepaalde standaard geïnstalleerde apps, waaronder YouTube, Google Maps en de Play Store. Het vonnis van 11 juni betreft de opt-out fase van de procedure. In het eerste tussenvonnis werd bepaald dat ASC extra informatie moest verschaffen over haar achterban en financiering (zie ECLI:NL:RBAMS:2023:8425). In het tweede tussenvonnis moest ASC zich in het kader van de ontvankelijkheidsvereisten bij akte over haar representativiteit uitlaten, en kreeg zij de kans haar financieringsovereenkomst op enkele punten aan te passen (zie ECLI:NL:RBAMS:2024:5972). Tot slot werd er in het derde tussenvonnis besloten dat ASC ontvankelijk is (zie ECLI:NL:RBAMS:2025:1859).

Rechtbank Rotterdam 16 juni 2025, IT 4888; ECLI:NL:RBROT:2025:6961 (Apple tegen ACM). Op 24 augustus 2021 heeft de ACM aan Apple een last onder dwangsom opgelegd wegens misbruik van haar machtspositie op de iOS-appstoremarkt voor datingappaanbieders. Apple moest binnen twee maanden aan de last voldoen, op straffe van €10 miljoen per week (tot maximaal €100 miljoen). Nadat de voorzieningenrechter een gedeelte van de last had geschorst, heeft de ACM in 2022 beslist dat Apple de opgelegde last niet tijdig en volledig had nageleefd en dat zij daarom een dwangsom van €50 miljoen had verbeurd. Apple’s bezwaren werden in 2023 ongegrond verklaard en de ACM besloot tot (gedeeltelijke) publicatie van de besluiten. Apple stelde daarop beroep in. Volgens de ACM bestaat het misbruik uit drie verplichtingen: het verplichte gebruik van Apple’s eigen betaalsysteem (de IAP-verplichting), de commissie van 15 à 30 procent over in-app aankopen (de commissieverplichting) en het verbod op verwijzingen naar externe betaalopties (de anti-steering bepaling). Deze voorwaarden beperken de vrijheid van datingappaanbieders en verstoren hun klantrelatie, aldus de ACM.

HvJ EU 25 februari 2025, IT 4800; ECLI:EU:C:2025:110 (Alphabet tegen Enel). In 2015 introduceerde Google Android Auto, een platform dat gebruikers toegang geeft tot hun apps via het infotainmentsysteem van hun auto. Om compatibiliteit met Android Auto te waarborgen, biedt Google zogeheten templates aan, waarmee ontwikkelaars hun apps kunnen aanpassen voor gebruik op het platform. Eind 2018 waren dergelijke templates enkel beschikbaar voor media- en berichtendiensten. Navigatie-apps van Google, zoals Google Maps en Waze, waren echter direct interoperabel met Android Auto. Enel X Italia, een dochteronderneming van de Enel-groep die een groot deel van de laadpunten voor elektrische auto’s in Italië beheert, ontwikkelde de JuicePass-app. Deze applicatie stelt gebruikers in staat laadstations te zoeken. Enel X Italia verzocht Google in september 2018 om compatibiliteit met Android Auto, maar Google weigerde dit, met als argument dat enkel media- en messagingapps van derden interoperabel waren. Dit leidde tot een klacht bij de Italiaanse mededingingsautoriteit. De conclusie hiervan luidde dat Google de toegang tot Android Auto bewust had belemmerd en vertraagd, en dat dit misbruik van machtspositie is. Hierbij werd een boete van maarliefst €102.084.433,91 aan Google opgelegd. Google vond de weg naar de rechter, hetgeen resulteerde in het voorleggen van prejudiciële vragen aan het HvJEU. 

Rb. Amsterdam 18 december 2024, IT 4704; ECLI:NL:RBAMS:2024:7935 (123inkt tegen HP) 123inkt, een verkoper van onder meer HP-printers en cartridges is een juridische procedure gestart tegen HP omdat HP een selectief distributiestelselhanteert. Dit stelsel houdt in dat HP-producten alleen verkocht mogen worden door erkende partners die aan bepaalde voorwaarden voldoen. 123inkt stelt dat dit stelsel in strijd is met het mededingingsrecht. De rechtbank oordeelt dat het stelsel van HP niet voldoet aan de Metro-criteria en niet onder de groepsvrijstellingvalt. Er is nog discussie over een mogelijke individuele vrijstelling en over de vraag of HP misbruik maakt van haar economische machtspositie. De rechtbank oordeelt dat het door HP gehanteerde selectieve distributiestelselniet voldoet aan de Metro-criteria, waardoor het in principe onder het kartelverbod van artikel 101 lid 1 VWEU valt. De rechtbank is ook van mening dat het stelsel niet onder de groepsvrijstelling van artikel 101 lid 3 VWEU valt, omdat niet is vastgesteld dat het marktaandeel van HP op de relevante markt kleiner is dan 30%. De rechtbank houdt de vraag open of het stelsel in aanmerking kan komen voor een individuele vrijstelling van het kartelverbod, en geeft partijen de gelegenheid zich hier nader over uit te laten. De rechtbank is van plan het verwijt van 123inkt dat HP misbruik maakt van haar economische machtspositieongegrond te verklaren. De rechtbank heeft nog geen eindbeslissing genomen.

Hof Amsterdam 27 augustus 2024, IT 4644; ECLI:NL:GHAMS:2024:2431 (Appellanten tegen Google). In deze zaak verzetten 1883 B.V. en 1843 B.V., aanbieders van telefoongids- en doorschakeldiensten, zich tegen het advertentieverbod en de opschorting van hun accounts door Google. Google Ads accepteerde aanvankelijk hun advertenties, maar voerde in maart 2020 een verbod in op advertenties voor doorschakeldiensten vanwege het risico op misleiding. Dit werd aangescherpt na klachten over hoge kosten voor consumenten die doorverbonden werden tegen een tarief van meer dan 1 euro per minuut. 1883 en 1843 beroepen zich in hoger beroep op het mededingingsrecht en stellen dat Google misbruik maakt van zijn machtspositie door hen oneerlijk te behandelen en hen zonder rechtvaardiging van de advertentiemarkt uit te sluiten. Het hof oordeelt dat Google geen misbruik maakt van zijn economische machtspositie en bekrachtigde het eerdere vonnis. Volgens het hof is het advertentieverbod gerechtvaardigd vanwege Google’s verantwoordelijkheid om consumenten tegen misleiding te beschermen en reputatieschade te vermijden. De klachten en misleidingsrisico's rechtvaardigen het verbod, dat een legitiem doel nastreeft en een proportionele maatregel is. Daarnaast hebben 1883 en 1843 onvoldoende aannemelijk gemaakt dat Google het verbod specifiek inzet om concurrentie uit te sluiten. Hun beroep op rechtsverwerking en een vermeende vertrouwensbreuk faalde eveneens, omdat Google hun advertenties eerder al op basis van dezelfde voorwaarden had geweigerd. Het hof bevestigt dat Google, als dominante marktspeler, binnen het mededingingsrecht de vrijheid heeft om beleid te voeren dat verdergaat dan de minimale nationale regelgeving om consumentenbelangen te waarborgen.

Rb Den Haag 29 september 2024, IT 4629; ECLI:NL:RBROT:2024:9494 (Reisbureaus tegen de ACM). De ACM heeft drie online reisbureaus lasten onder dwangsom opgelegd en heeft besloten die lasten te publiceren. Volgens de ACM maken de reisbureaus zich schuldig aan oneerlijke handelspraktijken door bij pakketreizen op de startprijzen een vanafprijs te vermelden die nog tijdens het boekingsproces opwaarts of neerwaarts kan wijzigen. De voorzieningenrechter begrijpt de toelichting van verzoeksters zo dat het verschil tussen de eerst getoonde vanafprijs en de prijs die na de prijscheck wordt getoond, wordt veroorzaakt door wijzigingen in de beschikbaarheid of de prijzen van de reiselementen die door de leveranciers van verzoeksters worden aangeboden. De eerst getoonde vanafprijs was op het moment dat de pakketreis op de website werd geplaatst juist en actueel, maar door wijzigingen in beschikbaarheid en door dynamic of fluid pricing door de leveranciers van de reiselementen, is deze prijs achterhaald. 

HvJ EU 10 september 2024, IT 4618; ECLI:EU:C:2024:726 (Google Shopping). Het Hof heeft de boete van 2,4 miljard euro voor Google bevestigd vanwege machtsmisbruik door het bevoordelen van zijn eigen productvergelijkingsdienst ten koste van concurrenten. Google en moederbedrijf Alphabet hadden hoger beroep ingesteld tegen een eerdere uitspraak van het Gerecht, maar het Hof wees dit af. De zaak begon in 2017, toen de Europese Commissie Google strafte voor het prominenter tonen van resultaten van zijn eigen dienst in zoekresultaten, terwijl die van concurrenten minder zichtbaar waren en konden worden weggedrukt door Google's algoritmen. Dit gebeurde op markten in dertien Europese landen. In 2021 bevestigde het Gerecht deze boete grotendeels, maar stelde dat Google’s gedrag op de algemene zoekmarkt geen mededingingsbeperkende gevolgen had. Desondanks oordeelde het Hof nu dat Google door zijn machtspositie te misbruiken, oneerlijke concurrentie bevorderde, wat tegen de Europese mededingingsregels ingaat.

Rb. Amsterdam 30 april 2024, IT 4580; ECLI:NL:RBAMS:2024:3096 (Vignette & Visa B.V. tegen Google). Vignette & Visa B.V. (hierna: Vignette & Visa) is online aanbieder van digitale tolvignetten voor (Oost-)Europese landen aan afnemers in Nederland en daarbuiten. Voor haar dienstverlening hangt Vignette & Visa hoofdzakelijk af van Google Ads. In dat kader heeft Vignette & Visa de door Google bedongen advertentievoorwaarden geaccepteerd. Wegens een vermeende schending van die voorwaarden heeft Google de Google Ads-accounts van Vignette & Visa vervolgens opgeschort. Vignette & Visa vordert in kort geding om Google te gelasten bestaande en nieuwe Google-accounts van Vignette & Visa niet langer op te schorten wegens vermeende schendingen van het Google Ads-beleid. Primair stelt zij dat de Duitse rechter in een vergelijkbare zaak bij wijze van voorlopige voorziening een dergelijke vordering heeft gehonoreerd, op grond van het Europees (en Duits) mededingingsrecht. Google zou in dit geval misbruik maken van haar economische machtspositie. Daarnaast stelt Vignette & Visa dat de restrictie in de voorwaarden van Google onredelijk van aard is, aangezien die geen ruimte overlaat voor individuele uitzonderingen en omdat deze onvoldoende onderbouwd zou zijn.

Met het aanhangige wetsvoorstel wordt uitvoering gegeven aan de digitale marktverordening (hierna: DMA). De Afdeling advisering Raad van State (hierna: Afdeling) adviseert hier over het wetsvoorstel. Handhaving van de DMA vindt plaats door de Europese Commissie (hierna: Commissie), nationale instanties ondersteunen hierbij. In de uitvoeringswet wordt de Autoriteit Consument en Markt (hierna: ACM) benoemd als de bevoegde nationale autoriteit in Nederland. Zowel de ACM als de Commissie heeft de bevoegdheid onderzoek te starten naar de naleving van de DMA, waardoor overlap ontstaat in hun werkzaamheden. Volgens de DMA eindigt in dat geval het onderzoek van de nationale autoriteit wanneer de Commissie een onderzoek start naar dezelfde inbreuk. Op voorhand is echter niet altijd duidelijk of een handeling van een poortwachter onder de DMA valt of dat een ander soort overtreding aan de orde is. In gevallen van overtredingen van het mededingingsrecht of van de P2B-verordening heeft de ACM namelijk een zelfstandige toezichthoudende rol, waarbij zij handhavingsmaatregelen kan opleggen. De DMA laat daartoe ruimte, maar verlangt wel dat de ACM de Commissie op de hoogte stelt van onderzoeken en eventuele opgelegde maatregelen.