Wet- en regelgeving  

Op 9 november 2023 heeft het Europees Parlement de EU Data Act aangenomen, een nieuwe verordening die geharmoniseerde regels vaststelt voor toegang tot gegevens, het wisselen van cloudproviders en interoperabiliteitseisen in de EU. Deze wet wordt verwacht aanzienlijke gevolgen te hebben voor bedrijven die actief zijn in de EU. De Data Act, die van kracht wordt 20 dagen na publicatie in het Publicatieblad en 20 maanden na inwerkingtreding van toepassing zal zijn, heeft als doel de EU-data-economie te stimuleren en een digitale interne markt te creëren. Het legt regels vast voor het gebruik en de waardecreatie van data, met een focus op het verlenen van meer rechten aan gebruikers van verbonden producten en het vergroten van de concurrentie in digitale markten, met name voor het versterken van de positie van het midden- en kleinbedrijf.

Op 30 oktober 2023 kondigden de leiders van de G7 hun overeenstemming aan over een reeks internationale leidende principes voor kunstmatige intelligentie (AI) en een vrijwillige gedragscode voor AI-ontwikkelaars, als onderdeel van het Hiroshima AI-proces dat werd geïnitieerd tijdens de G7-top in mei 2023. Deze ontwikkeling werd met enthousiasme ontvangen door de Europese Commissie, die onder leiding van voorzitter Ursula von der Leyen actief betrokken was bij dit proces. Deze internationale overeenkomst is van groot belang, aangezien de principes en gedragscode een aanvulling zullen vormen op de juridisch bindende regels die momenteel worden afgerond binnen de EU AI Act. De EU heeft zich reeds gepositioneerd als een regelgevende pionier op het gebied van AI, en deze nieuwe overeenkomst weerspiegelt de inzet om betrouwbare AI te bevorderen en tegelijkertijd de veiligheid en rechten van individuen te waarborgen. De elf leidende beginselen zijn ontwikkeld door de G7-landen en de EU in nauwe samenwerking, en ze voorzien in richtlijnen voor organisaties die geavanceerde AI-systemen ontwikkelen, inzetten en gebruiken. Deze beginselen leggen de nadruk op het nemen van passende maatregelen om risico's te identificeren en te beperken tijdens de hele levenscyclus van AI-systemen, het bevorderen van transparantie en verantwoordingsplicht, het delen van informatie en het investeren in robuuste beveiligingscontroles.

Persbericht Europese Commissie. Onder de Digital Services Act (DSA) dienen zeer omvangrijke online platforms, oftewel VLOP's (Very Large Online Platforms), te voldoen aan voorschriften inzake transparantie. Als onderdeel van deze nalevingsvereisten, zijn deze platforms verplicht om transparantierapporten openbaar te maken. Enkele van deze platforms hebben reeds aan deze verplichting voldaan. Hieronder vallen Amazon, LinkedIn, TikTok, Pinterest, Snapchat, Zalando en Bing. Deze rapporten worden gepubliceerd om samen met een database van de Commissie met verklaringen en aanvullende voorschriften voor aangewezen diensten, bij te dragen aan het creëren van helderheid en verantwoording met betrekking tot het modereren van online content op deze platforms. Dit initiatief streeft naar een meer transparante benadering van de inhoudsmoderatie op online platformen en versterkt de naleving van de DSA.

Antwoorden Kamervragen 2022/23, nr. 2023Z12709. In dit bericht beantwoordt minister Adriaansens van Economische Zaken en Klimaat Kamervragen naar aanleiding van een bericht waarin werd gesteld dat het internet vervuilender zou zijn dan de luchtvaart. De leden Bontenbal en Slootweg stellen de minister een aantal vragen over het energieverbruik en CO2-uitstoot door het digitale leven. Naar schatting is het digitale leven goed voor zo’n 4 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Wat het Nederlands aandeel in deze uitstoot is, is de minister op dit moment aan het laten onderzoeken. In Nederland is relatief veel gedigitaliseerd, waardoor ook veel dataverwerking plaatsvindt. Dit gegeven is echter onvoldoende om de bijdrage die Nederland levert aan de kosten van het digitale leven vast te stellen. Ook de digitale voetafdruk van de Rijksoverheid valt nog niet vast te stellen op dit moment. Dit komt door het feit dat de huidige gegevens niet alleen dataverwerking van de Rijksoverheid omvatten, maar ook het energieverbruik van de werknemers tijdens kantooruren. De minister geeft aan dat aandacht wordt besteed aan het beperken van het ontstaan van overbodige data. De minister ziet dat de maatschappij in hoog tempo digitaliseert en dat hier ook een groter energieverbruik bij komt kijken. Daarom is het belangrijk dat nieuwe technologieën zo duurzaam mogelijk zijn. De minister vertelt dat al veel gesprekken met het bedrijfsleven over duurzame digitalisering hebben plaatsgevonden, waardoor bedrijven ook de noodzaak inzien van verduurzaming bij digitalisering. De minister onderschrijft het belang van bewustzijn over de digitale voetafdruk van bedrijven en hun verantwoordelijkheid hierin.

20 juli 2023 is een advies van de Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken aan de Commissie cultuur en onderwijs gezonden, inzake het voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Europese Raad tot vaststelling tot vaststelling van een gemeenschappelijk kader voor mediadiensten op de interne markt. Dit voorstel wordt aangeduid als de verordening mediavrijheid en is ontstaan uit een wens om de toenemende druk die door zowel de overheid als machtige bedrijven op journalisten wordt uitgeoefend. Aangezien de mediamarkt steeds meer een grensoverschrijdenden karakter krijgt, vindt de Europese Unie het raadzaam om hier een gemeenschappelijk kader voor op te stellen. Met dit kader wordt beoogd een veilige en eerlijke omgeving voor de activiteiten van de media te waarborgen.

Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties A. C. van Huffelen heeft op 14 juli 2023 een brief naar de Tweede Kamer gestuurd inzake kinderrechten en digitalisering. In haar brief gaat de staatssecretaris in op de mogelijkheden om kinderrechten, zoals het recht op privacy, ontspanning en bescherming tegen schadelijke inhoud, zowel off- als online te  waarborgen en hen te beschermen tegen niet-passende online reclame en kindermarketing. Daarbij wijst zij op de toenemende mate van digitalisering in het dagelijks leven van kinderen en de negatieve gevolgen die daaraan worden gekoppeld. Niet alleen zijn er gevolgen voor de fysieke gezondheid, ook de sociale en mentale gezondheid wordt beschadigd door problematisch gebruik van sociale media, videogames en kwetsende inhoud. Momenteel worden kinderrechten beschermd middels Europese wetgeving, zoals de Europese Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), de digitaledienstenverordening (Digital Service Act (DSA)) en de herziene richtlijn audiovisuele mediadiensten (AVMSD). De staatssecretaris noemt echter enkele aanvullende maatregelen die zij daarnaast wil nemen.

De Digital Service Act (hierna: de DSA) is op 16 november 2022 in werking getreden. Deze wetgeving beoogt regels op te stellen waar aanbieders van tussenhandeldiensten zich aan dienen te houden waar het gaat om de verspreiding van illegale content en desinformatie. Tussenhandeldiensten zijn bedrijven die online diensten tussen gebruikers leveren, zoals online platforms, online marktplaatsen en sociale mediadiensten. Om uitvoering te geven aan de DSA is een wetsvoorstel ingediend, waarbij de Autoriteit Consument en Markt als digitaledienstencoördinator en toezichthouder wordt aangewezen. Ook krijgt de Autoriteit Persoonsgegevens taken waar het gaat om toezicht op het gebruik van profilering en de verwerking van persoonsgegevens door tussenhandeldiensten.

Het Europees Parlement heeft een belangrijke stap gezet voor de implementatie van de eerste set regels voor Kunstmatige Intelligentie (hierna: KI). Het gaat om een stemming van een vakcommissie van het Europees Parlement. Deze stemde met 84 stemmen voor en slechts 7 stemmen tegen voor de nieuwe wetgeving.

Op 21 april 2023 heeft staatssecretaris De Vries (Toeslagen en Douane) het wetsvoorstel tot wijziging van de Algemene douanewet met betrekking tot cameratoezicht en verwerking van persoonsgegevens (Wet cameratoezicht douane) naar de Tweede Kamer gestuurd. Het voorstel beoogt de verwerking van persoonsgegevens bij het gebruik van vaste en mobiele camera’s door de douane te regelen. Camera’s kunnen door de douane worden gebruikt ten behoeve van de toezichtstaken die de douane reeds heeft op grond van het Douanewetboek van de Unie (DWU) en de Algemene douanewet Adw. Het voorstel voorziet in de opname van grondslagen, waarborgen en randvoorwaarden voor het gebruik van vaste en mobiele camera’s op het moment dat er persoonsgegevens worden verwerkt. Het voorstel wijzigt daartoe de Adw.

Op 18 april 2023 is de European Centre for Algorithmic Transparency (ECAT) officieel geopend door de Europese Commissie.

De rol van ECAT onder de Digital Services Act (DSA)

De DSA verplicht zogeheten Very Large Online Platforms (VLOP) en Very Large Online Search Engines (VLOSE) om op een juiste wijze met risicomanagement om te gaan. Onder de DSA hebben de desbetreffende platforms de verplichting om een breed scala aan risico’s op hun platforms te identificeren en te analyseren. Deze risico’s gaan van hoe illegale content en disinformatie op hun platform terecht kan komen tot de impact op vrijheid van meningsuiting. Maar ook dienen bijvoorbeeld risico’s rondom de mentale gezondheid van minderjarigen door hun online gedrag beoordeeld en beperkt te worden onder de DSA.